“Aklın yolu birdir” derler. Yıllardır aklımı karıştıran bir cümle. Anlamlandırmada zorluk çektiğim bir ifade, insandan insana ezberletilen, yıllar yılı tekrarlanan bu sözlere niçin hiç kimse itiraz etmedi? Yoksa ben mi algılamada, yorumlamada bir sorun yaşıyorum? Enine boyuna düşündüm durdum. Akılla söylenmek istenen düşünce, muhakeme mi, yoksa zekânın birçok yol arasında tek bir çıkış yolunu bulması mıdır? Eğer yollar çoktur fakat akıl birini bulur. Bulduğu da ortak aklın yoludur denmek isteniyorsa bu fikri katılmak mümkün olabilir. Tartışmalı olsa da. Ancak bu düşünceler beni rahatlatmıyor. Aklın yolu bir olsaydı her kesin aynı şeyleri tercih etmesi, aynı düşünceleri paylaşması, aynı inançlara sahip olması gerekmez miydi? Sağlıklı bir sonuca ulaşabilmek için Akıl ve Yol sözcüklerini irdelemeye geçmek istiyorum. Nedir akıl? Sözlük anlamı; düşünme, anlama ve kavrama gücü. Eş anlamlısı us. Anlam kelimelerinden yola çıkarsak her kes düşünür fakat her kesin kavrama gücü, anlama kabiliyeti aynı değildir. Koyu Mavi dediğinize bir başkası Lacivert, Gri dediğinize siyah diyebilir. Yani gerçekten öyle zan edebilir. Aklın bir diğer karşılığı da kanı’dır. Oysaki kanaatlerin de bir olmadığını sık gözlemliyoruz. “Şimdiki aklım, eski aklım, akıl akıldan üstündür” ifadelerini nereye sıkıştıracağız? Anti parantez, deliye de aklı yok diyorlar. Bu da ayrı bir yazı konusu.
ikinci sözcüğümüz Yol… Gerçek anlamı; havada, karada, suda yani bir yerden bir
yere gitmek için aşılan mesafe, uzaklık. Yol’un mecazi anlamı; gaye, uğur… Şüphesiz “Aklın yolu birdir” tümcesinde yol mecazf anlamda kullanılmıştır. Yolun; ilke, usul anlamlarında da kullanıldığını düşünürsek, cümlemizdeki yol’u bu anlama uyarlarsak yine de haklılık payı çıkmıyor. Öyleyse bu söz nereden çıktı? Acaba çoğunluğun kabul ettiği veya çoğunluğun red ettiği bir şeye katılma gereğine mi işaret ediliyor? Yoksa aykırı düşüncelerin açığa vurulmasını engelleme amaçlı uydurulmuş, kabul ettirilmiş, ezberletilmiş bir cümle midir?
Naci Gümüş
Ay Vakti