Hakiki akademisyenliğin bir meyvesi ve neticesi olduğuna inandığım Mina Urgan’ın “İngiliz Edebiyatı Tarihi” her yönüyle bir şaheserdir. O kadar sürükleyici bir şekilde kaleme alınmış ki, yaklaşık iki bin sayfalık bu eseri çok kısa bir sürede zevkle okudum. İngiliz tarih, kültür ve edebiyatıyla ilgili malumatımın fevkalade bir şekilde arttığına inanıyorum. Maalesef, bu tür eserler bizim dilimizde yazılmıyor. Bu eserin Türkçe olarak kaleme alınması ayrıca önemlidir. Merhum Mina Urgan’ın üslubu o kadar sade, akıcı ve canlı ki, insanı ne sıkıyor ne de usandırıyor. Yazarın kullandığı Türkçe tam anlamıyla mükemmeldir, şunu söyleyebilirim ki, bu zamana kadar okuduğum yazarlar arasında saf Türkçe’yi en güzel kullanan odur. Bunların yanında eserle ilgili bir kaç eksiklik de hemen göze çarpmaktadır. Edebiyat Tarihi hazırlanırken başvurulan kaynakların belirtilmemesinin yanında, eserde adı geçen yapıtlarla alakalı Türkiye’de yapılan çalışmalara değinilmemiştir. Türk Edebiyatı devirleri ve eserleriyle bir mukayese söz konusu olmamıştır. Yazımızın amacı tanıtım ya da tenkit olmadığı için kısa kesiyor ve asıl söylemek istediklerimize yöneliyoruz. Eseri mütalaa ederken derkenar ettiğimiz notlar arasında ilgimizi çeken bir husus da; İngiliz Edebiyatı’na konu olan bize ait bazı unsurlar idi. Bizler tarih, kültür ve medeniyetimize ait olan bu unsurları kronolojik bir sıra takip ederek vermeyi düşünüyor ve İngiliz Edebiyatı mütehassıslarının yanında diğer araştırmacılara da bir fikir vermeyi amaçlıyoruz. Eski İngiliz Edebiyatı’na ait bazı şiirlerin bulunduğu Exeter Yazması’nda, 143 dizeli Widsith adlı bir şiirde gezgin bir ozan olan ve adı “uzaklara giden” anlamını taşıyan Widsith, gittiği uzak yerlerde tanıştığı hükümdarlardan, onlardan gördüğü ilgiden, kendisine verilen armağanlardan söz eder. Çeşitli ulusların ve kralların uzun listelerini içeren bu şiirde Widsith Atilla’dan da bahseder. Bir çok yazması bulunan ve seyahatname türünün İngiliz Edebiyatı’nda ilk örneği olan The Voyage of Sir John Mandeville, XV. yüzyılın ilk yarısında yazılmıştır. Sir John Mandeville’nin kim olduğu bilinmez, belki de gerçekte hiçbir zaman yaşamamış olan Sir John Mandeville adlı bir şövalye sözde hacca gitmiş, İstanbul’u görmüş, Marmara Denizi’ni aşmış, Anadolu’dan geçmiş; İstanköy’e, Rodos’a, Kıbrıs’a uğramıştır. Yolculuğunu daha da uzatarak İran’a, Mısır’a, Hindistan’a, Çin’e ve başka yerlere gitmiştir. O gün ki, İstanbul, Anadolu ve şark ile ilgili notları ilgi çekici olabilir. Restorasyon dönemi yazarlarından John Dryden’in (1631-1700) kaleme aldığı Aureng-Zebe (Evrengzib), bu adı taşıyan kahramanın, babası sultan Şah Cihan’dan ve kardeşlerinden tacı zorla alması anlatılır. Hindistan’da kurulan Hint-Türk Devleti’ni konu alması bakımından bu eser kültür ve medeniyet tarihimiz açısından incelenmeye değerdir. Kraliçe Elizabeth’in gözdelerinden olan Lord Brooke ünvanını taşıyan, aristokrat Fulke Greville’ye (1554- 1628) ait, sözde Osmanlı tarihiyle ilgili olan ve 1609’da yayımlanan Mustapha adlı tragedyada Kanuni Sultan Süleyman ve Şehzade Mustafa arasında geçen olaylar ve Şehzade Mustafa’nın ölüm cezasına çarptırılması anlatılır. Elizabeth Çağı’nda İngilizlerinTürklere bir hayli meraklı olduklarını belirten Urgan, yine bu devrin yazarlarından İngiliz Edebiyatı’nın, Shakespeare’den önceki tek büyük oyun yazarı, Christopher Marlowe’un (1564-1593) eserlerinden bahsederken on perdeli Tamburlaine’i (Timur the Lame-Aksak Timur) kısaca özetler. Marlowe bu eseri 1590’da yayımlar. Urgan’a göre, Marlowe’un ilk tragedyasına vaktiyle Hristiyan dünyasının ödünü koparan böyle bir baş kişi seçmesi çok ilginçtir. Timur yaşadığı sıralarda Avrupa’da çok ünlüydü. Ondan öyle çekiniyorlardı ki, İspanya Kralı III. Henry, Fransa Kralı VI. Charles ve İngiltere Kralı IV. Henry, Timur’a iyi niyet elçileri göndermişlerdi. 1403’te Semerkant’a giden İspanyol elçisi Ruy Gonzalez de Clavijo’nun bu yolculuğu üzerine yazdığı kitap 1582’de İspanya’da basıldı. O sıralarda bu kitap İngilizceye çevrilmediği için, Marlowe’un bu kitaptan yararlanıp yararlanmadığı bilinmez. Bu seyahatnamenin en son baskılarından birini bizler yakın zamanda gördük. (Narrative of the Embassy of Ruy Gonzalez De Cla- vijo to the Court of Tlmour at Sa- marcand A.D. 1403-6/Clements R. Markham. Translated for the First Time with Notes, a Preface, and An Introductory Life of Timour Beg. Reprint. First published in London 1859. New Delhi, AES, 2001, 200 p„ ISBN 81-206-1583- 2.) Ama başlıca kaynağı, Pedro Maxia adlı bir İspanyolun 1571’de İngilizceye çevrilen, “Whose Life of Timur in his Silva (Madrid, 1543)” Timur’la ilgili kitabıdır. Elizabeth çağında dehşet uyandıran bu oyunun, Türk ve Osmanlı tarihi açısından kayda değer bir eser olduğu kanısındayız. Aynı yazarın kesin tarihi bilinmemekle birlikte, 1592’den önce oynanan fakat kırk yıl sonra yayımlanan “The Jew of Malta” adlı tragedyası da Osmanlılarla ilgilidir. Restorasyon çağı yazarlarından Sir William D’Avenant’ın (1606-1668) “The Siege of Rhodes”u (Rodos Kuşatması) ilk İngiliz operası sayıldığı gibi, ilk heroic play de sayılabilir. Bu eserde, Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos kuşatması ve lanthe adlı kahraman bir kadının, eşi Sicilyalı Dük Alphonse’la birlikte, Rodos adasını nasıl kurtardığı anlatılır. Hissi tarih belgeleri olarak kabul edilebilecek bu tür eserler bizce önemlidir. Neo-Klasisizmin İngiliz edebiyatında etkinliğini yitirmeye başladığı bir dönemde, yeniliklere sırt çeviren ve ömrünün ilk yarısında egemen olan Neo-Klasik ilkelere bağlı kalmayı yeğ tutan Dr. Samuel Johnson’ın, (1709-1784) İrene adlı tragedyasının baş kişisi “the Emperor Mahomet” yani Fatih Sultan Muhammed olduğu için bu eser bizi yakından ilgilendirir. İrene adlı oyunun kaynağı olarak Richard Knolles’in 1603’te çıkan “General History of the Turks” gösterilir. Bu eser. Tarih Vakfı Yayınları arasında 2003’te İngilizce olarak yayımlanmıştır. Yine Dr. Johnson’ın bir öykü diye tanımlanabilinecek, 1759’da yazdığı “Rasselas, Prince of Abyssinia” (Habeşistan Prensi Rasselas) Osmanlıya ait bir takım unsurlar taşıması bakımından incelenmeye değer bir eser olduğu düşüncesindeyiz. İstanbul’a İngiliz elçisi olarak giden, Edward Wortley Montagu’nun eşi olan Lady Mary Montagu (1689-1762) İngiliz edebiyatı tarihindeki ününü Turkish Letters (Türkiye Mektupları) diye anılan, İstanbul’a yolculuğu sırasında yazdığı mektuplara borçludur. Bu mektuplar çağa ışık tutması bakımından bir hayli mühimdir. Birinci kuşak Romantiklerin en önemli şairlerinden biri olan Samuel Taylor Coleridge’in, (1772-1834) 1797’de kaleme aldığı “Kubla Khan” (Kubilay Han) adlı şiiri onun en güzel şiirlerindendir. XIII. yüzyılda Moğol hanedanını kuran Kubilay Kağan’ın anlatıldığı bu şiir ilginçtir. “The Revolt of Islam” (İslâmın Başkaldırışı) isimli şiiriyle dikkatimizi çeken Percy Bysshe Shelley, (1792- 1822) bu uzun şiirine önce anlattığı öykünün baş kişileri olan erkekle kadının adını, “Laon and Cythna” adını vermişti. Shelley bir mektubunda, burada anlatılan olayların İstanbul’da ve Yunanistan’ın bazı bölgelerinde geçtiğini söyler. Bununla birlikte, Shelley’in 1821’de Yunanistan’ın Osmanlı’ya karşı bağımsızlık savaşını kutlamak amacıyla yazdığı “Hellas” adlı şiir dikkatimizi çeker. Birinci ve ikinci kuşak Romantikler arasında en ünlü şair, daha doğrusu özellikle Avrupa’da tek ünlü şair olan Lord Byron, (1788-1824) Türkiye yolculuğu sırasında Çanakkale Boğazı’nı Avrupa’dan Asya’ya bir saat on dakikada yüzerek geçmesinden çokça sözeder. “Written after Swimming from Sestos to Abydos” adlı şiirinde bu konuya değinmiştir. Byron, “Childe Harold” adlı şiirinin ikinci bölümüne eklediği uzun notta Türklerden bahseder. Lord Byron’a ait 1813’te yayımlanan, “The Giaour: A Fragment of a Turkish Tale” (Gâvur: Bir Türk Öyküsünden Bir Parça) ve “The Bride of Abydos: A Turkish Tale” (Abidoslu Gelin: Bir Türk Öyküsü) kültür ve medeniyetimize dair hususiyetler taşır. Byron’un bu iki öyküden bir yıl sonra, yani 1814’te yazdığı “The Corsair” (Korsan) adlı eseri yine bize ait unsurları içermesinin yanında, 1816’da yayımlanan “The Siege of Corinth” (Korent Kuşatması) gene Türklerle ilgilidir. Byron 1819’da yayımlamaya başladığı başyapıtı “Don Juan”ı tamamlayamadan ölmüştür. On altı bölümden oluşan ve epik bir taşlama olan eserin beşinci kantosu İstanbul’da geçmektedir. Daniel Defoe, (1660-1731) 1718’de “Letters by a Turkish Spy” (Bir Türk Casusunun Mektupları) isimli eserinde İngiltere’ye gelen bir Türk uydurup, bu Türk’ün ağzından İngiltere’yi eleştirir. 1759 ile 1844 yılları arasında yaşayan William Beckford’un, yirmi beş yaşındayken yazdığı “Vathek, an Arabian Tale” (Vathek, Bir Arap Öyküsü) Fransızca kaleme alınmıştır. Bu eser 1786 yılında Samuel Hanley tarafından İngilizceye çevrilip yayımlanmıştır. Konusu, Harunu’r-Reşid’in torunu Halife Vathek’in doğa üstü serüvenleridir. İki Amerika yolculuğu ve Avrupa’da sık sık geziler dışında, Yakındoğu’ya giden, Kahire’ye kadar uzanan William Makepiece Thackeray, (181 1-1863) 1846’da ” Notes of a Journey from Cornhill to Cairo” (Cornhill’den Kahire’ye Bir Yolculuğun Notları) adıyla yayımladığı bu kitapta İstanbul’dan hayranlıkla söz eder. Victoria Çağı’nda mühim bir yazar olan Thomas Carly, (1795- 1881) “On Heroes, Hero-Worship and the Heroic in History” adlı eserinin ikinci bölümünde İslâm dininin peygamberi Hazreti Muhammed’i hayranlıkla anlatır. Carly, bu bölümde peygamberin yaşam öyküsünü anlatırken, onun Allah’ın gerçek bir elçisi olduğu konusunda kimi Hristiyanların duydukları kuşkuları paylaşmaz; Peygambere kara çalanlara heyecanla karşı çıkar. İlgi yelpazesi geniş olan Matthew Arnold, (1822-1888) “Essays in Criticism” adlı eserinde denemelerinden birini “A Persian Passion Play”e (Farsların Bir Dinsel Oyunu)’na ayırır. Bu oyun Muharrem ayında bütün İran’da oynanan Kerbela Vakıası’nın canlandırılmasıdır. Aynı yazarın şiirlerinin en güzeli olan “Sohrab and Rustum” (Suhrab ve Rüstem) Firdevsi’nin Şehnamesi’nden alınmış bir trajik öyküdür. XIX. yüzyılın sonuna kadar incelediği, İngiliz Edebiyat tarihinin hakkını veren, merhum Mina Urgan’a büyük bir minnettarlık ve şükran duyuyoruz. Temennimiz bu tür yayınların Türkçe olarak devam etmesidir. |
Bu Sayının Diğer Yazıları
Hayat ve İnsan / Naci GümüşFihi Ma Fih’ten III / Sezai Küçük
Selim(iye) ve Sinan / Hülya Atakan
Bir Otel Odası Yalnızlığında Necip Fazıl ve Attila... / Hayati Koca
Aynalar ve Yüzler / Mehmet Öztunç
Tümünü Göster
Gün Aşırı
- İlk Adım
25 Nis 2018
Allah’ın adıyla Şairin anlamlı beytiyle giriş yapmak istiyoruz: “Erişir menzili Devamını Oku…
Cuma Akşamı
- Bana Sevdamı Geri Ver
25 Nis 2018
Kim, neyi kaybettiyse onu arıyor. Kıymet arz eden ve kendi Devamını Oku…